Mikołaj Kopernik, jako wybitny przedstawiciel epoki renesansu był osobą wszechstronnie utalentowaną. Wprawdzie najbardziej znane są jego dokonania w dziedzinie astronomii, ale dla nas Grudziądzan jest on przede wszystkim wybitnym ekonomistą. To w Grudziądzu po raz pierwszy zaprezentował publicznie wyniki swoich badań nad systemem monetarnym, które zostały określone mianem Prawa Kopernika – Greshama.

W roku 2022 przypada 500 rocznica wygłoszenia przez Mikołaja Kopernika na Sejmiku Prus Królewskich w Grudziądzu traktatu „De aestimatione monetae”. Wydarzenie to miało miejsce 21 marca 1522 i zapoczątkowało prace nad reformą monetarną Decjusza w 1526 r. Mikołaj Kopernik w wyniku wnikliwych badań stwierdził, iż jeśli w biegu są dwa rodzaje monet to moneta gorsza wypiera z obiegu monetę lepszą, która jest tezauryzowana.

Przedstawiając swe rozważania Kopernik stwierdził:

„Choć niezliczone są klęski wskutek których królestwa, księstwa i Rzeczypospolite upadać zwykły, to jednak według mego mniemania, cztery są najsilniejsze: niezgoda, śmiertelność, niepłodność ziemi i spodlenie monety. Pierwsze trzy są tak oczywiste, iż nikt im nie przeczy, jednak czwarta, dotycząca monety, uznawaną jest tylko przez nielicznych, i to głębiej zastanawiających się wskutek tego, że oddziaływa na upadek państwa nie od razu i gwałtownie, lecz powoli i skrycie.”

Jak przystało na dociekliwego badacza nie poprzestał na stwierdzeniu procesu „psucia pieniądza” ale szukał przyczyny takiego stanu rzeczy. Kopernik, jako niezwykle wnikliwy i krytyczny obserwator zaczął obserwować i analizować proces psucia monety a także opisał sposób poprawy istniejącego chaosu monetarnego. Kwestii psucia pieniądza Kopernik poświęcił nie mniej niż 14 lat (1516-1530).

Wnioski z badań odnajdujemy w kolejnym fragmencie traktatu:
„Wartość upada dla rozmaitych przyczyn: bądź z powodu samego braku kruszcu, gdy na tę samą wagę monety miesza się więcej miedzi, aniżeli się należy, bądź dla braku wagi, chociażby domieszka miedzi do srebra była sprawiedliwą, bądź wreszcie, co jest najgorsze, dla obu razem przyczyn. Pozatem ubywa także wartości przez starcie w długotrwałym obiegu: takie monety należy uzupełnić i przebić. Dowodem tego jest, jeżeli się srebro w monecie znajduje w znacznie mniejszej ilości niż za nią można go nabyć; słusznie widzi się w tem niedostatek monety.”

Badania nad systemem monetarnym prowadzone przez Kopernika wynikały z troski o dobrostan naszego kraju, o czym świadczą kolejne fragmenty traktatu:
„Lubo wiele dowodów dostatecznie to wyjaśnia, doświadczenie także, ta mistrzyni życia, najwidoczniej sprawdza. Widzimy bowiem, że szczególnie te kwitną kraje, w których jest dobra moneta, upadają zaś i giną te, które używają gorszej. Kwitnęły bez wątpienia Prusy wtedy, gdy grzywnę pruską za dwa złote węgierskie kupowano i gdy, jak wspomnieliśmy dwie grzywny pruskie i osiem skojców wymieniano za pół funta, to jest za grzywnę czystego srebra. Tymczasem, gdy wartość monety z dnia na dzień coraz bardziej się zmniejszała, upadła i nasza ojczyzna i przez tę zarazę i przez inne klęski doprowadzona została do ostatecznej zguby.”
(…)
„Wiadomo nadto, że kraje, w których obiega dobra moneta, posiadają dzieła sztuki, wyborowych rzemieślników i wszystkiego pod dostatkiem, przeciwnie zaś w tych krajach, gdzie jest w użyciu licha moneta, z powodu lenistwa, gnuśności i uporczywej bezczynności zaniedbana jest uprawa sztuk pięknych i nauki i wszystkiego wyczuwać się daje niedostatek. Nie wygasła jeszcze pamięć o tem, że i w Prusach zboże i żywność były tańsze – gdy obiegała dobra moneta, obecnie zaś, gdy wartość jej została zaniżona, przekonujemy się, że cena wszystkich niezbędnych do życia towarów idzie w górę. Stąd jasny płynie dowód, ze spodlony pieniądz podsyca raczej lenistwo aniżeli zapobiega ubóstwu.”

Teoria monetarna Mikołaja Kopernika mimo upływu czasu zachowała swą aktualność, o czym od niemal 30 lat społeczność grudziądzkiego „Ekonomika” przekonuje środowisko lokalne, jak i szersze organizując szereg przedsięwzięć mających na celu propagowanie wiedzy o tym wielkim uczonym, który teorię przekuwał w czyn i sprawdzał ją w działaniu, jako administrator kapituły warmińskiej.

Działania te to nie tylko teoria monetarna ale również świetny sposób administrowania kapitułą warmińską. Kopernik systematycznie konno objeżdżał dobra i agospodarowywał „pustki” powstałe w wyniku wojen. Osadzając chłopów na „pustkach” zawsze pamiętał by na początek wyposażyć ich w podstawowe narzędzia rolnicze i inwentarz a także by zwolnić ich w pierwszym okresie gospodarowania z należnych kościołowi danin, tak by chłopi mogli w przyszłości żyć godnie i przysparzać korzyści kapitule.

Każdego roku 21 marca pokazujemy nowe propozycje aktywnie uczestnicząc w obchodach „Grudziądzkich Dni Kopernikańskich” We wrześniu 2017 r. uczniowie naszej szkoły reprezentowali miasto na konferencji naukowej organizowanej przez Toruńskie Towarzystwo Naukowe i WNE UMK w Toruniu poświećonej teoriom monetarnym Kopernika (materiał zdjęciowy na naszzej stronie).